Курэнне электронных цыгарэт імкліва набірае папулярнасць ва ўсім свеце. Прыемныя водары, стыльны дызайн – на што толькі не ідуць вытворцы, каб зацікавіць падлеткаў вэйпамі. Пры гэтым “забываюцца” ўказаць, да чаго прыводзіць іх выкарыстанне, як залежнасць ад такіх сістэм дастаўкі нікаціну разбурае юны арганізм.
У імкненні здавацца дарослымі
У рамках нядаўняй рэспубліканскай акцыі “Беларусь супраць нікаціну”, прымеркаванай да Сусетнага дня некурэння, спецыялісты раённага цэнтра гігіены і эпідэміялогіі правялі ананімнае анкетаванне сярод вучняў 8-11 класаў Ушацкай школы. Такім чынам паспрабавалі высветліць адносіны падлеткаў да тытунекурэння, спажывання вэйпаў.
Ала Нікіценка, інструктар-валеолаг РЦГЭ:
– Сярод 50 удзельнікаў апытання толькі 16 прызналіся, што ў іх сем’ях кураць, прычым, звычайна таты, старэйшыя браты ці дзядулі. Пры гэтым прысутнасць побач школьніка не прымушае адкласці цыгарэту – так адказалі 6 юных рэспандэнтаў. На галоўнае ж пытанне “Ці курыце вы?”, што парадавала, абсалютна ўсе далі адмоўны адказ, пры гэтым двое ўдакладнілі, што спрабавалі “падыміць” некалькі разоў, але не спадабалася. Гэтак жа дружна запэўнілі вучні, што ведаюць пра небяспеку звычкі, пры гэтым атрымліваюць такую інфармацыю ў большасці выпадкаў ад настаўнікаў і бацькоў, з інтэрнэта і газет.
На думку саміх падлеткаў, іх равеснікі пачынаюць курыць па трох асноўных прычынах: хочуць здавацца дарослымі (так адказалі 38 юнакоў і дзяўчат), робяць гэта за кампанію (37), лічаць звычку моднай (28). Дарэчы, да электронных цыгарэт у адрозненне ад звычайных у многіх больш “спакойныя” адносіны: спрабавалі іх ужо пяцёра з апытаных, а 14 перыядычна бываюць у кампаніі тых, хто вэйпіць.
Пара зацяжак – і мноства праблем
Многія лічаць, што ў сельскай мясцовасці з электроннымі цыгарэтамі моладзь на “Вы”: маўляў, і ведаюць там пра іх менш, і магчымасць купіць ці “папарыць” за кампанію звычайна не прадстаўляецца. Але ж адваротнае даказала нядаўняе пасяджэнне камісіі па справах непаўналетніх Ушацкага райвыканкама: на яго разам з бацькамі запрасілі адразу 6 юных вэйпераў з Ільюшынскай школы.
Як высветлілася, напачатку кастрычніка адзін з сямікласнікаў дзеля цікавасці ўсяго за 30 рублёў купіў электронную цыгарэту ў старэйшага хлопца, гэтак жа жыхара аграгарадка. Выпрабоўваць яе ў адзіночку было не цікава – прынёс у школу, а там спачатку на вуліцы за вуглом, а потым і на перапынках ва аўдыторыі з аднакласнікамі “адрываліся” – і так на працягу чатырох дзён, пакуль не трапілі пад увагу настаўнікаў.
Алеся Крывёнак, намеснік старшыні камісіі:
– Падчас пасяджэння школьнікі прызналіся, што раскаіліся, абяцалі падобнага больш не паўтараць. Ад адміністрацыйнага спагнання па артыкуле 19.9 КаАП Рэспублікі Беларусь (курэнне ў забароненых месцах) іх выратавала толькі тое, што пакуль не дасягнулі 16-гадовага ўзросту. Але ж праблем сабе і блізкім усё роўна зарабілі шмат. Так, на працягу года з хлопцамі будуць праводзіць індывідуальна-прафілактычную работу ў школе. Паколькі меў месца факт адміністрацынага правапарушэння, распачата сацыяльнае расследаванне па вывучэнні сітуацыі ў сем’ях – калі знойдуцца крытэрыі, іх могуць аднесці да ліку тых, што знаходзяцца ў сацыяльна небяспечным становішчы. Дваім бацькам на першы раз вынесена папярэджанне, а калі іх нашчадкі на працягу года зноў “набедакураць”, атрымаюць штраф да 10 базавых велічынь па ч.1 артыкула 10.3 КаАП (невыкананне абавязкаў па выхаванні дзяцей). Дарэчы, маці сямікласніка, які прынёс вэйп у школу, запэўніла, што адабрала ў сына такую прыладу і знішчыла – каб хтосьці не знайшоў і гэтак жа не “наламаў дроў”.
У райаддзеле міліцыі ўдакладняюць: курыць і вэйпіць забаронена ў дапаможных памяшканнях жылых дамоў, ліфтах, падземных пераходах, на пасадачных пляцоўках і прыпыначных пунктах, у памяшканнях на рабочых месцах, на тэрыторыі ўстаноў адукацыі, спартыўна-аздараўленчых лагераў, дзіцячых пляцоўках. За парушэнне гэтага патрабавання можна атрымаць штраф да чатырох базавых велічынь.
У многіх краінах уведзены жорсткія абмежаванні на ўвоз і продаж вэйпаў. Цалкам ці часткова забаронены яны, напрыклад, на Кубе і ў Бразіліі, Індыі і Ганконгу, Туркменістане і Кіргізіі, Тайландзе і Турцыі. Па інфармацыі рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя, рэкламу электронных цыгарэт прапануюць забараніць у Беларусі – праект закона зараз праходзіць узгадненне. Плануецца таксама пашырыць пералік забароненых для курэння месцаў (аднесці да іх, напрыклад, ганкі шматкватэрных жылых дамоў і інтэрнатаў).
І без нікаціну нашкодзяць!
Вэйпы – гэта прылады, якія ператвараюць спецыяльную вадкасць у аэразоль, які звычайна ўтрымлівае нікацін. Дарэчы, і безнікацінавыя варыянты нельга назваць бяскрыўднымі, паколькі ў іх змяшчаецца нямала шкодных кампанентаў. Напрыклад, прапіленгліколь і гліцэрыну (пры выпарэнні яны ўтвараюць канцэрагенныя злучэнні, якія раздражняюць дыхальныя шляхі), дыяцэтыл і іншыя таксічныя араматызатары (ад іх церпяць лёгкія), часціцы нікелю, свінцу, іншых цяжкіх металаў.
Паліна Пугач, урач псіхіятр-нарколаг Ушацкай ЦРБ:
– Наступствы вэйпінгу для арганізма падлетка – непрадказальныя. Змяншаецца здольнасць да навучання, пагаршаецца памяць, павышаецца рызыка развіцця трывожных расстройстваў, дэпрэсіі, імпульсіўных паводзінаў. Хранічнае запаленне дыхальных шляхоў прыводзіць да пастаяннага кашлю, адышкі, частых рэспіраторных інфекцый. Могуць сур’ёзна пашкоджвацца лёгкія (сімптомы: кашаль, боль у грудзях, страўнікава-кішачныя расстройствы, ліхаманка), развівацца ці абвастрацца астма. З-за спазмаў сасудаў павялічваюцца нагрузка на сэрца і артэрыяльны ціск, што стварае рызыку ранняга развіцця артэрыяльнай гіпертэнзіі, ішэмічнай хваробы сэрца і інфарктаў. Церпяць зубы і дзёсны, раздражняецца, становіцца сухой скура.
Многія даследаванні даказваюць, што вэйпы фарміруюць устойлівую залежнасць, пры гэтым “ломка” ў падлеткаў праяўляецца востра: з раздражняльнасцю, праблемамі са сном. Юныя аматары “электронак” у 3-4 разы часцей пачынаюць курыць звычайныя цыгарэты ў будучым.
Бацькам медыкі раяць звяртаць пільную ўвагу на паводзіны, выгляд падлеткаў. На спажыванне вэйпаў могуць указаць саладкавы, фруктовы пах ад адзення, валасоў, у пакоі; незвычайныя прылады, падобныя на флэшкі ці яркія скрыначкі; павышаная смага (нікацін і прапіленгліколь абязводжваюць); часты сухі кашаль; нервовасць.
Калі западозрылі нядобрае, не чытайце натацый – проста пагаварыце з дзіцем, спытайце, што думае пра вейпінг, ці ведае пра яго наступствы, прапануйце размову з псіхолагам, урачом. Вучыце сына ці дачку казаць “НЕ” ціску аднагодкаў, падавайце станоўчы прыклад.
Ва ўстановы аховы здароўя Беларусі штогод пасля ўдыхання пароў вэйпаў трапляюць непаўналетнія. Аднак гэта былі толькі першыя званочкі. У сакавіку 2025-га ў Дзяржынску Мінскай вобласці зафіксавана гібель 16-гадовай дзяўчынкі. За некалькі хвілін да смерці яна ў кампаніі сяброў парыла. Потым яна адчула сябе дрэнна, страціла прытомнасць – і больш не прыходзіла ў сябе.
Па інфармацыі рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя, у 10 працэнтах выпадкаў беларускія дзеці пачынаюць вэйпіць ужо ў пачатковай школе. Да дзевятага класа такую звычку мае кожны пяты вучань, прычым, і хлопцы, і дзяўчаты.
Электронныя цыгарэты складаюцца з некалькіх частак, у тым ліку акумулятара ці батарэі, якія могуць выбухаць у руках без падачы папераджальных сігналаў. Ёсць рызыка атрымаць знешнія калецтвы.
Кацярына КАВАЛЕЎСКАЯ
