“У 4 гадзіны раніцы без ўсякага аб’яўлення вайны германскія ўзброеныя сілы атакавалі граніцы Савецкага Саюза. Пачалася Вялікая Айчынная вайна …”. Мітынг у гарадскім пасёлку адкрылі словы, якімі роўна 84 гады таму скончылася мірнае жыццё савецкіх грамадзян. Раздзялілася на “да” і “пасля”. Хаця ў мільёнаў нашых продкаў “пасля” так і не наступіла. Яны ахвяравалі сабой, каб яно было ў нас. І хоць за чатыры гады вайны будуць Курская і Сталінградская бітвы, прарыў блакады партызанамі Полацка-Лепельскай зоны і яшчэ мноства пераломных і пераможных дат, ніколі не забудзецца і гэтая трагічная – 22 чэрвеня 1941-га.
У Дзень усенароднай памяці ахвяр Вялікай Айчыннай вайны і генацыду беларускага народа ў 12 гадзін па ўсёй краіне прайшла агульнанацыянальная хвіліна маўчання.
Кожны год ушачане прыходзяць да помніка загінуўшым воінам і партызанам у сквер гарпасёлка з кветкамі, каб аддаць даніну памяці ўсім, хто не вярнуўся з Вялікай Айчыннай. Ушаччына страціла больш сямі тысяч чалавек – на фронце, у партызанах, угнаных у палон… Аднак ці канчатковая гэтая лічба? Як адзначыў у сваім выступленні старшыня райвыканкама Сяргей Сяргеевіч Садоўскі, дакладнага чысла загінуўшых так і няма. Кожны год на плітах мемарыялаў з’яўляюцца новыя імёны. Дзякуючы пошукавай рабоце знаходзяцца медальёны прапаўшых без вестак. А многія нашы землякі так і не ведаюць месца пахавання сваіх родных. І ў кожнага свая ваенная гісторыя. Марыя Міронаўна Палонская з Ільюшына добра памятае той жудасны дзень 1944-га, калі іх сям’ю разам в жыхарамі вялікадолецкага Замошша сагналі ў пуню, як здаровых адправілі ў палон, а жанчын з малымі дзецьмі адпусцілі – і васьмёра чалавек тулілася ў невялічкай лазні, бо дом згарэў. Пра гэта расказала на мітынгу старшыня раённай ветэранскай арганізацыі Н.А.Васілеўская. Ніна Аляксандраўна заўсёды знаходзіць для сваіх выступленняў мясцовыя гісторыі, каб даляталі яны да сэрцаў моладзі.
А для многіх удзельнікаў мітынгу і зараз гучаць словы родных: “Толькі б не было вайны”. Так заўсёды гаварыла маці Марыі Васільеўны Ярмош Кацярына Сцяпанаўна Спірыдовіч. У 1941-м ёй было адзінаццаць, на гэтай лічбе дзяцінства і закончылася. Яна ўцалела. І ўжо ў мірны час, калі прыходзіў неўражайны год ці не было чаго апрануць, спакойна казала: “Усё перажывём. Толькі б не было вайны”. Бо гэта самая вялікая бяда! Тым, хто ніколі не чуў гулу пікіруючых бамбардзіроўшчыкаў, цалкам гэтага не ўсвядоміць – і дзякуй Богу. Няхай мірнае неба над галавой застаецца выпакутаванай прывілеяй беларусаў.
Прысутнічалі на мітынгу людзі, якія ў гэты дзень ужо аддавалі даніну памяці загінуўшым. Так, некалькі год запар арганізоўвала моладзь на ўдзел у патрыятычнай лічбавай эстафеце “22” былы першы сакратар райкама БРСМ Рыта Хрыпель, і хоць зараз яна – супрацоўнік райаддзела на надзвычайных сітуацыях, вядома ж зноў далучылася да акцыі, як зрабілі гэта і нязменныя яе ўдзельнікі Аляксандра Стукалава, Аляксей Грыневіч. На мемарыяльны комплекс “Прарыў” у 4 гадзіны, каб запаліць лампадкі, ускласці кветкі, выкласці лічбу 22, яны накіроўваюцца па закліку сэрца, а таму проста не маглі не апынуцца тут Павел Шакута і Арсеній Глінскі. І ніхто з гэтых актывістаў маладзёжнай арганізацыі не запытаецца, што за дата – 22 чэрвеня.
Вестка ад прадзеда з 1941-га
У пачатку мая мы друкавалі інфармацыю аб пошуку родных чырвонаармейца Ягора Шчукіна. А 21 чэрвеня падчас ўрачыстасці ля стэлы “Мінск – горад-герой” медальён стралка атрымала яго праўнучка, жыхарка Двор Пліна, супрацоўнік раённага цэнтра па забеспячэнні дзейнасці бюджэтных арганізацый Дар’я Папко (на здымку). Расійска-беларускае мерапрыемства ладзілася ў рамках маштабнага аўтапрабега “Дарогамі Перамогі”, што ў юбілейны год заканчэння самай крывапралітнай вайны ў гісторыі праходзіць праз гарады, абаронцы якіх параявілі асаблівую стойкасць і мужнасць. Удзельнікі акцыі ўсклалі кветкі ў памяць загінуўшых, а таксама змясцілі капсулу з зямлёй гарадоў-герояў у крыпту мінскага Храма-помніка ў імя Усіх святых.
Радок у кнізе “Памяць. Ушацкі раён” з пазнакай “Прапаў без вестак”, скупая інфармацыя з ваеннага архіва аб прызыве. Чорна-белы фотаздымак. Вось і ўсё, што засталося ў родных ад жыхара Пліна Ягора Пятровіча Шчукіна. Ні магілы, ні імя на пліце. Так было да 2025 года. І толькі сёлета расійскі пошукавы атрад “Пераправа” падняў медальён і перадаў яго экспертам з Санкт-Пецярбурга. Яны высветлілі, што належаў ён радавому 272 (Ціхвінскай) стралковай дывізіі беларусу Ягору Шчукіну.
У Ленінградскую вобласць на заробкі на цагляны завод ён пераехаў яшчэ да вайны. Жонка з маленькай дачкой Надзяй вярнуліся на Ушаччыну перад самым яе пачаткам. Ён жа аказаўся ў радах першых прызыўнікоў. А ў кастрычніку, у 28 гадоў, яго не стала. Ціхвінская дывізія вяла абарону на подступах да Ленінграда ў Прысвір’і. Там і адшукалі медальён.
Надзя, як і яе маці Еўдакія Нікіфараўна, нічога не ведалі пра бацьку і мужа. Нічога не маглі расказаць і яго ўнуку, тату Дашы Юрыю Северыну. Ён таксама не дажыў да гэтага памятнага года. Ну а Дар’я вырашыла перадаць медальён ва Ушацкі музей народнай славы, а ў будучым абавязкова наведаць магілу прадзеда разам са сваімі дочкамі – імя Ягора Пятровіча Шчукіна з’явіцца на брацкім пахаванні ў Ладзейнапольскім раёне. Яна, канечне, падзякавала расійскім і беларускім пошукавікам, дзякуючы сувязям якіх і магчымы такія каштоўныя знаходкі.
Спадзяюся, што такая магчымасць з’явіцца і ў мяне, і ў мноства іншых ушачан, родныя якіх таксама прапалі без вестак. Гэта гісторыя, ва ўсякім разе, усяляе на гэта моцую надзею.
Вольга КАРАЛЕНКА.
