Я ўжо прыгадваў пра брыгаду Манохіна, якая выйшла з акружэння і размясцілася ў глыбіні лясоў. Яна наладжвала сувязь з мясцовым насельніцтвам праз сваіх разведчыкаў, партызаны праводзілі агітацыйную работу. Так, член брыгады Кальцоў наладзіў кантакт з камсамольцамі нашай вёскі Старына, а ў красавіку 1942 была арганізавана сустрэча і вярталіся ў лясы былыя вайскоўцы ўжо з 4 маладымі настаўнікамі, у тым ліку і з маім братам Міхаілам. А каб не было ганенняў на сем’і, імітавалі арышт камсамольцаў – ім звязалі рукі, паднялі стральбу і вывелі з вёскі, дзе іх чакала падвода. Пазней мы даведаліся, што група Манохіна перабралася ў Мядзельскі раён.
У раёне ўжо дзейнічае дзве брыгады – Дубава і Чапаева, падпольны райкам партыі і камсамола. Па заданні апошняга мы сачылі за паліцаямі і перамяшчэннем немцаў, вывешвалі зводкі інфармбюро. Савецкія самалёты скідвалі партызанам зброю, тол, аднак гэтага было мала, таму збіралі зброю ў дотах і рамантавалі ў партызанскіх майстэрнях. У партызаны прымалі толькі тых, хто прыходзіў са сваёй зброяй. Летам 1943 года прайшла аперацыя “Котбус” па разгроме партызан, супраць партызан пусцілі танкі, самалёты, войскі. У нашым сельсавеце былі спалены вёскі Тухоціна, Ралля, Бабовішча. Аднак поспеху немцы не дабіліся і ў жніўні пакінулі раён, а вось прыток вяскоўцаў у партызаны павялічыўся.
У верасні немцы сабралі па вёсках сельсавета каля сотні падвод, на якіх вывезлі ўвесь скарб Вялікадолецкага гарнізона спачатку да Кубліч, а потым да Зябак. Так у раёне застаўся толькі адзін гарнізон ва Ушачах. А хутка і той быў штурмам узяты партызанамі. Уцалеўшыя немцы на машынах уцякалі ў накірунку Полацка, а ўжо да новага 1943 года ва Ушачах на льнозаводзе размясціўся штаб аб’яднаных партызанскіх сіл. Запрацавалі аэрадромы ў Сержанах і ля вёскі Пліна. Налічвалася ўжо 4 брыгады, да названых вышэй далучыліся імя Сталіна і Панамарэнкі, у 10ты атрад якой быў залічаны і я (моладзь 1925 года нараджэння з рэзерву пераводзілася ў партызанскія брыгады). Стралковай зброяй мы ўжо валодалі, а тактыцы нас вучыў афіцэр Чырвонай Арміі, трапіўшы ў палон да немцаў і потым служыўшы ў рускай вызваленчай арміі, які са сваёй ротай перайшоў на бок партызан і трапіў у нашу брыгаду. Спачатку мы абураліся такому настаўніку, аднак пасля работы палітрука прайшлі курс маладога байца і на выхадзе добра разбіраліся ў вінтоўцы, аўтамаце ППШ, гранатах Ф1, РГД, з бікфордавым шнуром і многім іншым. За вясну 1943 двойчы хадзілі з вопытнымі падрыўнікамі на чыгунку. У раён пачалі прыбываць новыя партызанскія злучэнні – спачатку 16я Смаленская брыгада, потым іншыя, кожнай з якіх адводзілася свая тэрыторыя. Штаб нашай брыгады хоць і размяшчаўся ва Ушачах, аднак зона за ёй была замацавана Кубліцкая, камендантам якой мяне і прызначылі. Адпаведна атрыманай інструкцыі я ўстанавіў сувязь са старастамі Кубліч і шасці навакольных вёсак, знайшоў дзве кватэры – у старасты Філімонава ў мястэчку і ў Сялявінскім двары ў Дзмітрыя Шамшуры. Меў павозку і карослівую кабылу, бельгійскую вінтоўку, 5 патронаў да яе і гранату Ф1 (лімонку). Хутка пасля назначэння я атрымаў загад арганізаваць вытворчасць спірту для партызанскіх шпіталяў, якія былі ў кожнай брыгадзе (наш размяшчаўся ў Арэхаўне). Са старастам Філімонавым абышлі ўсіх самагоншчыкаў, іх набралася 7 чалавек, і назначылі галоўным Харашкевіча. Яму здавалі самагон (павінен быў гарэць на пальцы) для перапрацоўкі ў спірт. Харашкевіч, дарэчы, меў нават спіртометр.
“Заводы” запрацавалі, пачалася нарыхтоўка бульбы, у лесе я вызначыў 4 сховішчы, у якія заклалі 4 тоны бульбы і 2 тоны зерня. Яны былі замаскіраваны, нанесены тайныя меткі іх знаходжання, а месцы – на план мясцовасці, які адпраўлены ў штаб.
На працягу тыдня я прымаў і размяшчаў па кватэрах падрыўнікоў з брыгады, якія ішлі на чыгунку, трымаў сувязь са старастамі, сувязнымі з іншых брыгад. У асноўным гэта была гаспадарчая нескладаная работа, клапотна было, калі нашы падрыўнікі пускалі пад адхон эшалоны са спіртам ці гарэлкай і пад уздзеяннем трафею пагаршалася дысцыпліна.
Пакуль мяне не было дома, высветлілася, што ў партызанах ужо мой брат Віктар і бацька – шаўцом брыгады імя Кароткіна. Сям’я ўжо жыла ў лазні, паколькі яшчэ летам 1943, калі немцы скідвалі на вёску кантэйнеры з запальваючымі бомбачкамі, дом згарэў. Кантэйнер раскрываўся высока ў небе і ахопліваў вялікую плошчу, вёска пачынала адразу гарэць на ўсёй тэрыторыі, паколькі дахі былі саламяныя.
Хачу расказаць, як сярод партызанскіх злучэнняў з’явілася 1я Антыфашысцкая брыгада. Мы ведалі, што карнікі падышлі да былой польскасавецкай мяжы, сувязны даклаў, што размаўляюць яны на рускай мове. Камандаванне прыслала мне кулямётны разлік. Я ўстанавіў яго на яўрэйскіх могілках, перад якім – чыстае поле, добры агляд. Хваляваўся толькі, што не змагу іх спыніць, калі выйдуць з лесу не строем, а ланцугом.
З’явіліся яны раніцай, у нямецкай форме, ішлі ланцугом. Загадаў адкрыць агонь – праціўнік залёг і пачаў страляць з вінтовак і ручных кулямётаў, аднак кулі ляцелі вышэй нашага разліку. Флангі пачалі заходзіць наперад, а цэнтр страляў. Я вымушаны быў даць загад кулямётчыкам на адход, каб не трапіць у палон. Падмацавання нам чакаць не было адкуль. Карнікі ж увайшлі ў Кублічы, забралі ў насельніцтва двух парсюкоў і тут жа пачалі гатаваць абед. Потым накіраваліся ў бок Ушач, аднак дайшлі да Селішча – і назад, не заходзячы ў Кублічы, на Зябкі. Падышоўшыя потым з Ушач партызаны падбіралі па дарозе скрыні з патронамі і нямецкімі (з даўгімі ручкамі) гранатамі, і запіскі на рускай мове са словамі прывітання партызанам. Праз некаторы час яны разбілі гарнізон у Круляўшчызне, другі на станцыі Параф’янава і прыйшлі ў раён з боку Зябак. Так былыя карнікі, а яшчэ раней палонныя вайскоўцы пад кіраўніцтвам падпалкоўніка ГільРадыёнава сталі 1й Антыфашысцкай брыгадай.
